استانداردهای طراحی مجتمع های تجاری

استانداردهای طراحی مجتمع های تجاری

ارتفاع طبقات
ارتفاع طبقات در مورد واحدهای بزرگ 5-4 متر و در مورد واحدهای کوچک 3 متر و بستگی به نوع سرویس ها دارد. ارتفاع طبقات برای مشتریان باز دارنده بوده و برای کارمندان خسته کننده است.مغازه ها بر نور طبیعی متکی نیستند بلکه نور مصنوعی همراه با تهویه مکانیکی در آنها تامین می شود.
ارتفاع طبقه از مبداء تراز زمین 5-5/4 و در فوقانی ترین طبقه 75/4-3 است.
واحدهای فروشگاههای بزرگ 2/0، 00/2 مساحت کف را ممکن است برای کمد و پیشخوان به کاربرد و بقیه مساحت در 10 مترمربع برای هر 15 نفر تخصیص داده شده است.

دربهای ورود
در ساختمانی که مساحت مفید کف آن بیش از cm21500 است تمامی حیاط ها باید دارای ورودی خروجی باشند و ورودی و خروجی باید حتی الامکان از یکدیگر دور باشند. ورودیها و گذرگاهها: حداقل ارتفاع و عرض ورودی در طبقه همکف mm3700 است. دسترسی به لوازم آتش خاموش کنی باید مهیا باشد. دایره گردش برای این لوازم m17 است. جاده ها باید ظرفیت بار 1/10 تن داشته باشند. حداکثر فاصله هر نقطه از وروردی باید m25 باشد. در طبقه همکف عرض خروجی ها و گذرگاههای اصلی مشتریان باید200 نفر اول mm1070 و برای هر mm15 به عرض قبلی اضافه می شود. هرگاه 2 خروجی وجود داشته باشد عرض هر کدام از آنها باید همه اعضای مشغول در فروشگاه کافی باشد. لازمست درب های خارجی به بیرون باز شوند، نباید از دربهای کشویی استفاده شود.ورودی پاساژ تقریبا 5/3 متر ارتفاع و پهنا دارد. اگر خروجی پیاده به حیاط باز می شوند قسمت فروش تقریبا 80 سانتی متر پهنا لازم دارد. خروجی ها به حیاط هنگامی به حساب می آیند که ورودی یا گذرگاه به پهنای تقریبا 4 متر و یا دو پاساژ هر کدام 5/3 متر پهنا داشته باشند. پهنای خروجی 5/1 متر و در زیرزمین 1/1 متر باشد.

دربهای خروج
پهنای مجموع تمام دربها تخلیه هر 100 مترمربع یا قسمتی از مساحت طبقه، مساوی با 30/0 متر پهنای خالص است، در طبقه فوقانی پهنای حداقل در مساوی با پهنای پلکان است.
پهنای درها به قرار زیر است: 
تا 500 نفر معادل 1متر برای هر 120 نفر
تا 1000 نفر معادل 1 متر برای هر 150 نفر
بالای 1000 نفر معادل 1متر برای هر 200 نفر
پهنای کریدور و دربها تقریبا 5/1 متر است.

ظرفیت کریدور
حد شرایط رفت و آمد عبارت از p/m3/0 است. p/m به معنی نفر بر متر مربع می باشد. در شرایط تراکم بیشتر جمعیت، افراد همیشه قادر نیستند با سرعت طبیعی خود راه بروند و حتی نمی توانند از افرادی که آهسته تر راه می روند سبقت بگیرند. پیشینه تراکم جمعیت قابل قبول برای طراحی محوطه های سیرکولاسیون مردم p/m 4/1 است.
تحت این تراکم جمعیت بیشتر افراد آهسته تر از سرعت طبیعی خود راه روند و اندکی احساس ناراحتی می کنند. برای مسافت های کوتاه در طول مسیر، تا حدود m3000، تراکم بیشتر برای جمعیت مجاز است. اما به شرطی که در پیش و بعد از این مسافت پر تراکم (مانع) فضاهای بازتر با عرض بیشتر وجود داشته باشد. در مورد کریدور است. در گذرگاههای باریکتر 2 نفر نمی توانند از یکدیگر سبقت بگیرند.
حداقل عرض پیشنهادی برای گذرگاه اصلی عبارت از 98/1 متر و برای گذرگاه فرعی 99/0 متر است. ارتفاع پیشخوان عموما 92 سانتی متر است. مردن یا ضریب سیستم بر حسب نوع قفسه بندی فرشگاه متغیر است.

پلکانها
در دیوارهای خارجی یا خروجی به بیرون, از هر قسمت طبقه بالا تقریبا دو رشته پله که یکی از آنها در فاصله 25 متری لازم می باشد. اتاقهای مجاور نزدیک یک رشته پلکان به فاصله کمتر از 15 متر باید تعبیه گردد.
پله برقی
که برای سهولت در رفت و آمد و نظم بیشتر به خصوص در مناطق پر رفت و آمد اجرا می شود.از لحاظ ساختمانی به صورت سازه فولادی اجرا می شود، که تناسبات آن برای ارتفاع کمتر از M6 زاویه حدود 35 درجه و سرعت 5/0 متر بر ثانیه و در بقیه موارد زاویه کمتر از 30 درجه می باشد. ماکزیمم عرض mm1050 و مینیمم عرض mm600 که در این اندازه ها بهینه سازی مسافت در نظر گرفته شده است.

نقاله مسافرتی
عرض آن مانند عرض پله برقی بوده و تحت ضوابط زوایای شیب 8-5 درجه و حداکثرسرعت مجاز 9/0 متر بر ثانیه است و در زاویه های 12-8 درجه سرعت مجاز 75/0 متر بر ثانیه است. ظرفیت رفت و آمد در نقاله همانند پله برقی است.

آسانسور
انواع آن: 1) رفت و آمد کم و نفر بر 2) آسانسور برانکار/ نفر بر
3) آسانسور نفر بر چند منظوره 4) آسانسور با رفت و آمد زیاد
5) آسانسور چند منظوره برای کالا 6) آسانسور برای حمل کالای سنگین
حداکثر مسافت پیموده شده توسط آسانسور 25 متر و سرعت ماکزیمم 1 متر بر ثانیه و در صورت شدید بودن رفت و آمد لازمست که 1 تحلیل مفصل برای میزان و زمان رفت و آمد صورت گیرد. حداقل فضای انتظار برای هر آسانسور 150،150 می باشد.

سطح شیبدار
1)حداقل عرض سطح شیبدار cm120
2) برای سطوح شیبدار با طول 3 متر ماکزیمم شیب 8% و عرض مطلوب 120 سانتی متر که هر چه به این طول اضافه شود به ازای هر متر افزایش عرض مفید و 5/0%کاهش شیب خواهیم داشت. برای هر 9 متر سطح شیبدار 1 پاگرد با عمق حداقل عرض شیب لازم است.
پنجره ها (ویترین ها):
ویترین مغازه نقش تعیین کننده ای در ارزش آن دارد ، شیشه های منعکس کننده نور و ویترینهای تاریک در جوار پیاده روهای روشن بی فایده است وکالاهای فروشگاه به زحمت دیده می شود.جذابیت ویترینهای مغازه ها بر روشنایی آن متکی است. پنجره های آفتابگیر برای حفاظت از کالاها در برابرخورشید به جز جهت شمالی ضرورت دارد . گچ بری ویترین باید با مغازه یکپارچه بوده و مربوط به پرده آفتابگیر باشد.

سرویسهای بهداشتی:
در کلیه طبقات مجموعه تعداد سرویسهای بهداشتبی عموما متناسب با تعداد افراد مستقر در غرفه های خریداران در نظر گرفته خواهد شد. با توجه به اهمیت تهویه مطبوع برای این قسمت حتی المقدور این فضا در مجاورت دیوارهای خارجی در نظر گرفته می شود. همچنین این فضا به دو قسمت زنانه و مردانه از نکات قابل توجه است.این سرویس ها علاوه بر سرویسهای بهداشتی، نمازخانه، رستورانهای بزرگ و غیره در نظر گرفته می شود.

روابط

پارکینگ ها

پارکینگ بیرون خیابان
در پارکینگ اتومبیل همیشگی، خط و ورودی ها باید به طور وضوح با نوار ایمنی برای پیاده روها علامت گذاری شده باشد.
فضای مورد نیاز برای هر اتومبیل با خط های عبور ولی بیرون گذرگاه اصلی و خروجی:
پارک 9 درجه تقریبا 20 مترمربع 
پارک 45 درجه تقریبا 25 مترمربع
دهانه ورودی به پارکینگ برای هر اتومبیل 5،8/1 متر (برای پارکینگ های بزرگتر از 800 متر مربع 
20% دهانه برای اتومبیل های بزرگ اضافه می شود.) دهانه مورد نیاز برای موتور سیکلت و دوچرخه (6‌،0/1) می تواند باشد.

پارکینگ های طبقاتی
سطوح نیم طبقه
این سطوح طوری مرتب می شود که طبقه های مجاور پارکینگ توسط نصف ارتفاع طبقه از هم جدا شود. 
طرح دال پوششی
طبقات پارکینگ در این طرح با شیبهای یکنواخت ارتباط دارند، نرخ شیب کم است، دارای لبه های خارجی پیوسته و منظم است.

طرح شیب پارکینگ
در شکل ظاهری مسیر حرکت ماشین به طبقات بالا اثر زیادی دارد. 
رامپ شیبدار خارجی
برای ایجاد ارتباط میان طبقات افقی پارکینگ استفاده می شود.
بانک
مسیر مربوط به واریز کردن جعبه های پول در زیرزمین قرار دارد. این مسیر از سالن بانک شروع شده، از طریق پارتیشن به گذرگاهی که معمولا در پشت بخش ایمنی به پله های طبقه پایین وارد می شود.

رستورانها
غذا معمولاً در محوطه پیش خوان در بار غذای مختصر پخته می شود . اندازه پشت پیش خوان 4/91 و 61-45 برای پهنای پیشخوان 7/106 و فضای 6/167 – 4/152 برای جلوی پیشخوان تا نزدیکترین مانع . در رستوران های سنتی برای هر 20 نفر بس است . برای هر نفر 4/1 -2/1 متر فضا برای سرویس قهوه خانه احتیاج است فاصله بین چهار پایه ها نسبت به راستای 2 صندلی با یکدیگر از حساسیت بیشتری برخوردار است که فاصله 30 سانتی متری بین صندلی هایی با پهنای 76 تا 61 متداول است فرم نمونه برای بارهای اغذیه مختصر به شکل u می باشد که شامل 120 صندلی بوده و حداقل طولش 2/7 متر است .

خرده فروشیها
در یک فضای داخلی نظیر خرده فروشیها که در آن راحتی مشتریان جزء خط مشی شغلی محسوب می شود پاسخگویی طرح فروشگاه را به ابعاد اندازه های بدن انسان ، از اهمیت بسزایی برخوردار است به طور مثال ، کیفیت اثر متقابل بین مشتریان و انواع پیش خوانهای فروش اجناس ، قفسه ها و ویترین ها در حد بالایی باشد آنچه در طراحی موفقیت آمیز خرده فروشیها دارای اهمیت بسیار است داشتن دید بهینه نسبت به ویترینها و قفسه ها چه از داخل و چه از خارج فروشگاه می باشد در همین رابطه ارتفاع دید افراد بلند قد و کوتاه قد و مفاهیم هندسی دید انسان باید تناسب داشته باشد همچنین ارتفاع پیشخوان بسته بندی اجناس ، اندازه اتاقک رختکن ، ابعاد مهم قسمت فروش کفش ، چگونگی حرکت و چرخش به دور ویترین ها همه و همه باید با ابعاد متفاوت بدن افراد هماهنگ باشد .
ارتفاع بهینه سطوح دید در فاصله 30 سانتی متر ( از ویترین ) برای افراد بلند قد ( 279-7/68 ) سانتی متر ارتفاع بهینه سطوح دید در فاصله 30 سانتی متر (ازویترین ) برای افراد کوتاه قد ( 279-7/68 ) سانتیمتر 
فواصل پیشنهادی بین 2 ردیف پیشخوان در دو طرف یک راهروی اصلی بین 8/304 -2/297 می باشد .
در این ناحیه یک محدوده فعالیت برای مشتریانی که در حرکت ایستاده و یا نشسته رو به پیشخوان قرار دارند بوجود می آید و نزدیک محدوده مخصوص حرکت و ارتباطات فراهم می شود .
محدوده فعالیت مشتریان درحالت نشسته : 2/76-66 سانتی متر 
محدوده فعالیت مشتریان در حالت ایستاده :7/45 سانتی متر 
فواصل پیشنهادی بین 2 ردیف پیشخوان در دو طرف یک راهروی فرعی : 228-167 
فاصله موجود در جلوی قفسه برای کسیکه برای برداشتن کالا زانو زده : 7/45 ارتفاع پیشنهاد صندلی برای مشتری نشسته : 8/55-3/53 
ارتفاع پیشخوان : 4/91 -4/86 و عرض پیشخوان : 61-7/45 
حداکثر ارتفاع برای افراد مونث : 7/167 و برای افراد مذکر 9/182
فواصل و اندازه های مربوط به قفسه های اجناس آویختنی :
ارتفاع میله های آویز لباس و کت : 02/1-66 
عرض جالباسی : 8/5

انواع کاربری تجاری:
تجاری رده محله : شامل واحدهای خرید روزانه خرده فروشی مانند خواربار فروشی های میوه و سبزی فروشی ها ، نانوایی ها و انواع مشابه دیگر در این رده می باشند
تجاری رده ناحیه : شامل واحدهای خرید هفتگی مانند سوپر مارکتها، فروشگاههای تعاونی مصرف شهر و روستا ،‌نوشت افزار فروشی ها ،‌آجیل فروشی ها و انواع مشابه دیگر در این رده از ارائه خدمات می باشند
تجاری رده منطقه : شامل بازارچه ها ، بازار روزها ، بنگاههای معاملات تلفن : واحدهای خرید ماهانه ‌ ، پارچه فروشها ،‌پلاستیک فروشها، لوازم خانگی ، فروش لوازم صوتی و تصویری،‌کتابفروشیها و انواع مشابه دیگر در این رده قرار می گیرند.

تجاری رده حوزه : شامل واحدهای خرید سالانه : مانند فروشگاههای بزرگ زنجیره ای ، بنگاههای فروش اتومبیل ، مبل فروشی ها ، پوشاک فروشی ها ، میادین میوه و تره بار و انواع مشابه می شود

تجاری رده شهر و فراتر : شامل عمده فروشها ،‌راسته های صوف مختلف و بورسها بازارها ، میادین میوه و تره بار ، شرکتهای بازرگانی و تجاری ، شعب مرکزی بانکها موسسات تجاری واردات و صادرات کالا ، شعب و دفاتر نمایندگی بانکهای خارجی و نمایندگی موسسات تجاری خارجی و ...
شناخت مراکز خرید معاصر در ایران

در راستای تغییراتی که در نظام شهر نشینی و ساختار اقتصادی کشور به وجود آمد و تاثیراتی که در جنبه های مختلف بر بازار و روابط و قوانین حاکم بر آن در شهر های ما گذشت ، امروزه با مجموعه ای از فضا های تجاری رو به رو هستیم که هر یک به نوعی در تامین نیازمندی های ساکن نقش دارد .
مقررات مربوط به عملکردهای تجاری :
فعالیت های تجاری شامل کلیه واحدهای تجاری اعم از واحدهای کسبی، خورده فروش و عمده فروش واحد های بازرگانی و مبادلاتی و به بیان دیگر هر نوع فعالیت تجاری که در سطح احتیاجات محله، ناحیه، منطقه و شهر بوده و جنبه تولیدی کارگاهی و صنعتی بزرگ ندارد، منظور نظر می باشد. در منطقه ی عملکرد محله ای کاربری تجارت تا سقف تعیین شده می تواند مستقر شود . و مقدار آن برابر است با میزان تعیین شده در جداول کاری ها هر محله.
با توجه به اینکه استقرار این کاربری در منطقه مسکونی و سایر عملکردها نیز محتمل است. لذا می تواند به شک نواری در بر معابر قرار گیرد. در تجاری نواری حداقل مساحت واحدهای تجاری 5/17 متر مربع
مقررات تفکیک و احداث ساختمان تجاری :
- تفکیک اراضی برای این کاربری به قطعات حداقل 200 متر مربع مجاز است. مقررات فضای باز با اعمال ضریب 8/0 صورت می پذیرد.
- به ازاء هر واحد تجاری (نواری) تا حداکثر 5/17 متر مربع زیر بنا تامین یک واحد پارکینگ به میزان 5 متر مربع الزامی است. هر واحد تجاری 5/17 متر مربع و حداقل عرض 5/3 متر و حداقل ارتفاع پارکینگ 2/20 متر تعیین می گردد.
توضیح 1:
احداث واحد تجاری یا واحد کسبی در زیر زمین مشروط به تامین پارکینگ و راه مستقل مجزا است.
توضیح 2: 
در حین تفکیک بایستی عرض معابر و همچنین پخ بر طبق ضوابطی که داده شده است رعایت شود.
تبصره 1 : چنانچه شخص فقط 25 متر مربع زمین داشته باشد باید هزینه تهیه یک واحد پارکینگ را به شهرداری بپردازد و شهرداری مکلف به تامین پارکینگ برای ملک یاد شده است.
تبصره 2: تفکیکی هایی که با کاربری تجارت به مساحت 60 متر مربع قبلاً واگذار گردیده است، در برخی از آنها احداث بنا صورت گرفته، طبق ضابطه قبل با سطح اشغال 100 درصد و تراکم 200 درصد مجاز به احداث بنا هستند.
حوزه تجاری:
ضوابط و مقررات منطقه اراضی تجاری ـ بازرگانی در دو سطح از مقیاس فعالیت فرد در مقیاس کلان منطقه ـ شهر) تدوین گردیده است در مقیاس خرد (محله و ناحیه) در کاربری های تجاری ـ مسکونی و فعالیتهای تجاری و بازرگانی کلان (منطقه ـ شهر) محورهای شهری و مراکز منطقه ای شهری احداث می گردد.
به هر حال رعایت کلیه ضوابط و مقررات مربوط به سهولت دسترسی برخورداری از سیستم حمل و نقل عمومی، عدم مزاحمت ناشی از شلوغی و آلودگی برای بافتهای مجاور الزامی است.

ملاحظات اصلی در طراحی مراکز تجاری:
جلب عناصر تجارت:
قرارگیری هر فروشگاهی بطور مستقیم ، تحت تأثیر استعدادهای نهایی همان تجارت می باشد ، هر چه ترافیک پیاده گذرا از مقابل یک مغازه بیشتر باشد کارآیی آن تجارت نیز بیشتر می شود . پیاده روها از پارکینگ اتومبیل تا محل خرید باید طوری طرح شوند که از گذشتن خریدار بطور سرسری از مقابل مغازه های اصلی جلوگیری کند .
یک فروشگاه حداکثر مقدار تماس را برای ویترینش لازم دارد و ویترین آن باید تا جای ممکن از هر زاویه ای قابل رؤیت .
- دسترسی مشتریان
ارتباط صحیح با پارکینگ اتومبیل (و وسایل نقلیه عمومی ) از عوامل اساسی می باشد پارکینگ مغازه داران و کارکنان با پارکینگ مشتریان نباید مشترک باشد .
استاندارد حداقلی برای پارکینگ اتومبیل از طرف فدراسیون فروشگاههای چند شعبه ای برای برآوردن احتیاجات حداکثر خرید بطور هفتگی پیشنهاد شده است (برای هر 100 متر مربع از سطح خرده فروشی بطور خالص CLA-)
- در مناطقی که مالکیت اتومبیل بطور محلی در سطح پایین باشد 4 محل پارک اتومبیل .
- در مناطقی که مالکیت اتومبیل بطور محلی در سطح متوسط باشد 25/5 محل پارک اتومبیل - در مناطقی که مالکیت اتومبیل بطور محلی در سطح بالایی باشد 50/6 محل پارک اتومبیل
فاصله حداکثر بین اتومبیل خریداران و یا ایستگاه اتوبوس با فروشگاههای عمده ومهم 200 متر ، می باشد ارتباط با فضای پارکینگ باید آسان بدوون تراکم و درنگ صورت گیرد . پارکینگهای چند طبقه اگر فروشگاهها را در طبقات مختلف سرو می کنند باید تا جای ممکن در سطح طبقات مختلف تخلیه شوند .
سرویس دهی:
سرویس دهی با کارایی ماکزیمم ، عامل اصلی در حمل کالاها می باشد که شامل :
الف: تحویل گرفتن
ب: ارسال(مواد استفاده نشده یا جعبه های خالی )
ویژگی های فضاها :
سیرکولاسیون داخلی:
سیرکولاسیون عمودی و افقی ، یک عامل حیاتی در طرح ریزی می باشد که هم مربوط به خریداران و هم کالاها می باشد.
سیرکولاسیون افقی از طریق راههای عبوری خرید در داخل ، بطرف محلهای سیرکولاسیون عمودی می باشد محل پله های برقی وآسانسورها در داخل فروشگاه ، باید آنقدر مناسب باشد که مشتری را به گذشتن از بیشترین تعداد ممکنه فضاهای فروش جلب کند و رفتن به طبقات تا سر حد امکان جذاب باشد .
محوطه های میانی
محوطه میانی اصلی یا محوطه ها بایستی مرکز جاذبه مشتریان باشد خاطره ایکه آنها همیشه با خود داشته و همیشه بیاد بیاورند اغلب مراکز خرید ، در محوطه میانی خود از یک طرح بسیار عالی برخوردار هستند و مشخصات واقعاً هیجان انگیزی دارند ، مانند گنبدهای شیشه ای، ترتیب مخصوص چراغها و فواره هایی که از مجسمه های آن بیرون می زنند ، گلکاریهای مصنوعی ، راه پله با طرحهای مخصوص ، پله های برقی ، آسانسورهایی با دیوارهای شیشه ای و کارهای هنری باارزش طرح گرافیک ها و رنگها نیز عامل مهم و مؤثری در این زمینه است در مراکز خیلی بزرگ که دارای چندین محوطه هستند ، هنگامی که هر یک از این محوطه ها دارای کاراکتر ، شکل ، رنگ ودکور جداگانه ای باشند به مراتب جالبتر می شوند محوطه اصلی بعنوان یک محل جالب برای نشستن ، استراحت و ملاقات دوستان می باشد.
بازارچه ها:
معمولاً بازارچه ها و طاق هایی که بطرف محوطه اصلی راهنمایی می ند بایستی در جهت ایجاد یک حالت صمیمیت و اتمسفر آرام کننده باشد. هدف اینست که خرید کننده به نمای فروشگاه جلب شود. همچنین از نقطه نظر کل طرح بایستی تغییر محسوسی برای خریدکننده وجود داشته باشد زیرا او از یک قسمتی که نسبتاً ساده تر است به یک محوطه ای که هنرمندانه تر ساخته شده است قدم می گذارد که در اکثر موارد نقطه اوج زیبایی یک بازارچه را تشکیل می دهد.
جریان عبور و مرور و سهولت رسیدن افراد از یک فروشگاه به یک فروشگاه دیگر دارای اهمیت بسیار زیادی است. در جاهایی که فاصله یک فروشگاه تا فروشگاه بعدی خیلی است (بیش از 700 فوت) در ذهن خریدار یک واکنش فیزیکی و روانی عبور از یک تونل بوجود می آید. یک راه برای جلوگیری از ایجاد چنین احساس منفی در خریدار، ایجاد یک زاویه شکست در تقریباً نیمه راه است. تهیه پلان به شکل که معمولاً در محل برخورد به محوطه میانی می رسد. در این نقطه خریدار قبل از اینکه انتهای دیگر فروشگاه را ببیند، یک چرخش کوتاهی می کند. پلانهای دیگری نیز می تواند وجود داشته باشند که فاصله عبور خریدار را از فروشگاهی به فروشگاه دیگر کوتاهتر می کند. مثلاً پلانی که به شکل علامت (+) است این امکان را برای چهار فروشگاه در رأس آن بوجود می آورد که از نقطه مرکزی این واحد به یک فاصله باشند. پلان دیگری که به شکل مثلث طرح ریزی شده باشد همین امکان برای سه رأس آن بوجود می آورد. شک نیست که اشکال و طرحهای دیگی نیز وجود دارند که برای حل این مشکل مؤثر هستند.
یک مرکز چند طبقه ای با منطقه وسیع مخصوص خرید، نیز جواب دیگری به این مسئله است و راحتی و آسایش را از نظر کمتر راه رفتن مشتریان تأمین می کند. در اینجا وسیله نقلیه اصلی در جهت عمودی کار می کند (آسانسور، پله های برقی و راه پله ها). موقعیت این وسایل نقلیه باید طوری تنظیم شود که حداکثر امتیاز را در خود داشته باشد. در بسیاری از مراکز خرید با قراردادن دیوارهای شیشه ای برای آسانسورها این وسایل نقلیه عمودی را جالب توجه تر کرده اند. سوار شدن در این آسانسورها برای هر گروه سنی تفریح جالبی است و به خریدار کمک می کند که اطراف خود را به خوبی ببیند. موقعیت قرارگیری وسیله نقلیه عمودی در یک مرکز خرید بسیار مهم است.
مراکز خرید را همچنین می توان با در نظر گرفتن عرض و موقعیت استراتژی آن برای دیگر مصارف مفید و جالب برنامه ریزی کرد. نصب کیوسک های خوش نما، راه دیگری برای جالب سازی این مراکز است. کیوسکها بایستی حالت فعالی به این مراکز خرید ببخشند. موارد استفاده از این کیوسک ها روزبروز افزون تر می شود و طرح تهیه کیوسک ها نیز پیچیده تر می شود. از کیوسک ها در موارد زیر استفاده می شود :
فروش کارتهای تبریک، شیرینی جات، اسباب بازی، عکس و وسایل عکاسی، گل فروشی و انواع و اقسام کالاهای مختلف.
برای نصب اینچنین کیوسکها، مراکز خرید باید دارای عرض بیشتر از 35 تا 40 فوت باشد. طرح کیوسک ها باید طوری باشد که هنگام انجام فعالیت قد افراد مشغول در آن، افق دید قسمتهای دیگر فروشگاه را نبندد. قسمت بالای این کیوسک ها هنگام انجام فعالیت یا بایستی کاملاً باز باشد و یا سقف شیشه ای داشته باشد تا بتوان از قسمتهای دیگر، درون آنرا مشاهده کرد. گرچه در برخی موارد از طرف مستأجرین اعتراضاتی به نصب این کیوسک ها می شود و دلایل شان نیز وجود رقابت، بسته شدن افق دید فروشگاهشان و جلب شدن خریداران به چیزهای کناری است؛ ولی مشاهده شده است که در اثر وجود ا ین کیوسک ها فعالیت خرید و فروش نیز افزایش یافته و در کل تأثیر مثبتی روی فعالیت مغازه ها می گذارد.
سرویس ها:
دستشویی و سرویس های مشتریان نباید از طرف خیابان دسترسی داشته باشد. آنها ممکن است در طبقات متناوب (یک در میان) پراکنده و یا به طور مرکزی متصل به رستوران قرار گیرند اما به صورت دلخواه ورود به آنها باید از بخش ها و نه دور از راه پله ها صورت گیرد.
استانداردهای طراحی مجتمع های تجاری:
ارتفاع طبقات:
ارتفاع طبقات در واحدهای بزرگ 5-4 متر و در مورد واحدهای کوچک 3 متر و بستگی به نوع سرویس ها دارد. ارتفاع طبقات برای مشتریان باز دارنده بوده و برای کارمندان خسته کننده است . مغازه ها بر نور طبیعی متکی نیستند بلکه نور مصنوعی همراه با تهویه مکانیکی در آنها تامین می شود.
ارتفاع طبقه از مبداء تراز زمین 5-5/4 و در فوقانی ترین طبقه 75/4-3 است.
واحدهای فروشگاههای بزرگ مساحت کف را ممکن است برای کمد و پیشخوان به کاربرد و بقیه مساحت در 10 متر مربع برای هر 15 نفر تخصیص داده شده است.
دربهای ورودی:
در ساختمانی که مساحت مفید کف آن بیش از مترمربع 1500 است تمامی حیاط ها باید دارای ورودی خروجی باشند و ورودی و خروجی باید حتی الا مکان از یکدیگر دور باشند . ورودیها و گذرگاهها: حداقل ارتفاع و عرض ورودی در طبقه همکف mm 3700 است. دایره گردش برای این لوازم m17 است . جاده ها باید ظرفیت بار 1/10 تن داشته باشند . حداکثر فاصله هر نقطه از ورودی باید m 25 باشد. در طبقه همکف عرض خروجی ها و گذرگاههای اصلی مشتریان باید 200 نفر اول mm 1070 و برای هر mm 15 به عرض قبلی اضافه می شود . هرگاه 2 خروجی وجود داشته باشد عرض هر کدام از آنها باید همه اعضای مشغول در فروشگاه کافی باشد . لازمست درب های خارجی به بیرون باز شوند : نباید از دربهای کشویی استفاده شود.
ورودی پاساژ تقریباً 5/3 متر ارتفاع و پهنا دارد . اگر خروجی پیاده به حیاط باز می شوند قسمت فروش تقریباً 80 سانتی متر پهنا لازم دارد. خروجی ها به حیاط هنگامی به حساب می آیند که ورودی یا گذرگاه به پهنای تقریباً 4 متر یا دو پاساژ هر کدام 5/3 متر پهنا داشته باشند . پهنای خروجی 5/1 متر و در زیر زمین 1/1 متر باشد.
دربهای خروج: پهنای مجموع تمام دربها تخلیه هر 100 متر مربع یا قسمتی از مساحت طبقه ، مساوی با 30/0 متر پهنای خالص است ، در طبقه فوقانی پهنای حداقل در مساوی با پهنای پلکان است.
پهنای درها به قرار زیر است:
تا 500 نفر معادل 1 متر برای هر 120 نفر
تا 1000 نفر معادل 1 متر برای هر 150 نفر
بالای 1000 نفر معادل 1 متر برای هر 200 نفر
پهنای کریدور و دربها تقریباً 5/1 متر است.

ظرفیت کریدور:
حد شرایط رفت و آمد عبارت از P/m3/0 است. P/m به معنی نفر بر متر مربع می باشد. در شرایط تراکم بیشتر جمعیت، افراد همیشه قادر نیستند با سرعت طبیعی خود راه بروند و حتی نمی توانند از افرادی که آهسته تر راه می روند سبقت بگیرند. پیشینه تراکم جمعیت قابل قبول برای طراحی محوطه های سیرکولاسیون مردم p/m 4/1 است.
تحت این تراکم جمعیت بیشتر افراد آهسته تر از سرعت طبیعی خود راه می روند و این موضوع ممکن است، ایجاد ناراحتی کنند. براس مسافت های کوتاه در طول مسیر، تا حدود m3000 تراکم بیشتر برای جمعیت نیاز است.
اما به شرطی که در پیش و بعد از این مسافت پر تراکم (مانع ) فضاهای بازتر با عرض بیشتر وجود داشته باشد. در مورد کریدورهایی که عرضشان تقریباً از m 1200 است . ظرفیت رفت و آمد متناسب با عرض کریدور است . در گذرگاههای باریکتر 2 نفر نمی توانند از یکدیگر سبقت بگیرند
حداقل عرض پیشنهادی برای گذرگاه اصلی عبارت از 98/1 متر و برای گذرگاه فرعی 99/0 متر است . ارتفاع پیشخوان عموماً 92 سانتی متر است . مردن یا ضریب سیستم بر حسب نوع قفسه بندی فروشگاه متغیر است.
ویترین ها :
ویترین قسمتی از مغازه جهت ارائه و نمایش اجناس می باشد که یا به صورت شیشه ای برای مغازه ای لباس، کفش، جواهر و ... یا به صورت ویترین های باز برای مغازه های مویه فروشی، سبزی فروشی، سوپر و غیره عمل می کند. مساحت این ویترین با توجه به نوع کاربری مغازه ها متفاوت می باشد که از 10% تا 60% سطح مغازه متغیر می باشد.
ویترین ها ممکن است به داخل مغازه باز شوند یا با دیوار عقبی شیشه ای با جنس محکم و تیره محصور باشند، که در این صورت دسترسی برای دکور و تزئین ویترین ها لازم است و باید این دسترسی سریع و آسان ویترین به مثابه یک نمایشگاه کوچک جهت ارائه اجناس به مشتریان عمل می کند که باید از نظر شکل و فرم و دید و نور دارای شرایط جلب مشتری باشد انواع الگوهای ویترین های باز و بسته در شکلهای زیر ارائه شده است.
دو نمونه از مقطع ویترین در شکل های روبرو نشان داده شده است.
مقطع ویترین در یک مغازه با زیر زمین مقطع ویترین در یک مغازه طبقه همکف و اول الگوهای ویترینهای باز برای قفسه بندی سوپر مارکتها ، میوه فروشی و ...
با هم روی یک پله حرکت کنند. باید گفت که عرض 7/117 سانتی ماری پله ها که برای هر یک از دو نفر معادل 9/55 سانتی متر می باشد. هماهنگی های لازم با افراد درشت اندام را ندارد. نخستین تصویر قسمت پایین صفحه این موضوع را که پهنای 9/55 سانتی متر برای هر نفر کافی است یا نه مورد بررسی قرار می دهد. فاصله ی نرد تا دیوار یا اولین مانع باید با ضخامت دست افراد درشت اندام و میزان قطر داخلی دست افراد ریز اندام در حالت بسته یا نیمه بسته هماهنگی داشته باشد. با در نظر داشتن ضخامت دستکش، فاصله ی بین نرده تا دیوار یا اولین مانع برابر با 1/5 سانتی متر و قطر نرده برابر با 8/3 سانتی متر است که با ابعاد بیشتر افراد هماهنگی دارد.
از لحاظ ساختمانی به صورت سازه فولادی اجرا می شود، که تناسبات آن برای ارتفاع کمتر از 6 زاویه حدود 35 درجه و سرعت 5/0 متر بر ثانیه و در بقیه موارد زاویه کمتر از 30 درجه می باشد. ماکزیمم عرض mm1050 و می نیممم عرض mm600 که در این اندازه ها بهینه سازی مسافت در نظر گرفته شده است.

تعیین روابط اجزاء تشکیل دهنده انواع واحدهای تجاری:
تعیین روابط اجزاء تشکیل دهنده انواع واحدهای تجاری، پلانهای شماتیک و حدود سطح مورد نیاز ان واحدها بشرح زیر می باشد.
قفسه های فروشگاه احتمالاً بیش از سایر اجزای فضای خلی برای طبقه بندی یا در معرض دید گذاشتن اجناس مورد استفاده قرار می گیرد. اجناس از نظر اصول اندام سنجی هم باید در دسترس مشتری باشد و هم بطور کامل در دیدرس او قرار بگیرد. بر این ارتفاع های موجود باید پاسخ گوی اندازه های مربوط به دسترس عمودی و برداشتن اجناس و اندازه ی دید فرد باشد. تعیین میزان ارتفاع باید داده های مربوط به افراد کوتاه قد را بکار برد. از آنجا که در یک خرده فروشی ممکن است اجناس بر اساس مذکر یا مونث بودن افراد چیده شود گروه از داده ها ارایه می شود: گروهی بر اساس اندازه ی بدن افراد مونث کوتاه قد تر و گروه دیگر بر اساس اندازه ی بدن افراد مونث کوتاه قد تر و گروه دیگر بر اساس اندازه ی بدن افراد کوتاه قدتر در ارتفاع پیشنهاد شده، بین ملاحظات مربوط به دسترسی و قابلیت دید افراد هماهنگی وجود دارد.
محل امتحان کفش باید با اندازه ی بدن مشتری در حالت نشسته و فروشنده هماهنگ باشد. حداقل فاصله ی در نظر گرفته شده 6/176 -4/154 سانتی متر است. با توجه به این محدوده ی فعالیت باید در تعیین میزان بلندی قفسه ی کفش ها، اندازه ی دسترسی عمودی افراد مونث کوتاه قد را در نظر گرفت و در ایجاد فواصل حداکثر پهنای بدن افراد درشت اندام را مد نظر قرار داد.
اندازه ی اتاق های رخت کن باید با حالت های مختلف بدن انسان، هنگام پوشیدن یا درآوردن لباس هماهنگ باشد. در تصویر بالای صفحه طول اتاق رخت کن 4/152-2/137 سانتی متر و حداقل عرض آن 4/91 سانتی متر است. در تعیین اندازه ی اتاق رخت کن باید اندازه قامت حداکثر پهنای بدن، حداقل عمق بدن و دسترسی بازوها از پهلو در افراد بلند قد را در نظر گرفت.
با توجه به نوع فعالیت مورد نظر، پبشخانی با ارتفاع 4/91- 9/88 سانتی متر برای بیشتر افراد مناسب فواصل افقی باید با حداکثر عمق بدن افراد بلند قد در محدوده ی فعالیت و حداکثر پهنای بدن افراد بلند قد در محدوده حرکت هماهنگ باشد. با توجه به فشردگی محل کار و تعدد فروشنده ها می توان محدوده ی کار و حرکت را در هم ادغام کرد؛ به نحوی که فاصله ی بین پیشخان جلویی عقبی به 2/76 سانتی متر کاهش یابد.
واحد جواهر فروشی و ساعت فروشی و عینک فروشی و ....
جهت ارائه کالای خود از ویترین های شیشه ای استفاده می نمایند لذا ویترین ها درصد مهمی از وسعت مغازه را بخود اختصاص می دهند فضای متوسط این گونه مغازه ها 20 متر مربع می باشد در ضمن قسمتی از مغازه به محل تغییرات اختصاص داده می شود.
واحد عکاسی علاوه بر سالن اصلی مراجعه مشتری و ارائه کالا به دو اطاق در همان فضا جهت گرفتن عکس از مشتری و ظهور فیلم نیاز دارد و متوسط فضای لازم 30 متر مربع می باشد.
واحدهای فروش تره بار:
اینگونه واحدها به لحاظ حجم زیاد محصولات ، فروش و ضایعات آن از فضای بیشتری برخوردار هستند و به انبار سرد و دسترسی دوم نیاز دارد. که متوسط سطح مورد نیاز این واحدها 50 متر مربع می باشد.
واحدهای لوازم التحریر و کتابفروشی و نوشت افزار :
این گونه واحدها لازم است که کالای خود را در معرض دید مشتریها قرار دهند و به این لحاظ ویترین های باز و قفسه بندی ها در این مکان ها از حساسیت خاصی برخوردارند و قفسه بندی ها در این مکان ها از حساسیت خاصی برخوردارند و می بایست درصد مهمی از مغازه را به آن اختصاص داد و وسعت متوسط این واحدها 30 متر مربع و دارای یک انبار می باشند. صرفاً روزنامه فروشی ها در مکان های کوچکتر مانند دکه نیز ارائه خدمات می دهند واحدهایی مانند تایپ و چاپخانه که در این گروه قرار دارند جهت نصب دستگاههای خود وسعت بیشتری لازم دارند که حد متوسط آن 50 متر مربع می باشد.
واحدهای فروش مواد غذایی :
سوپر مواد پروتئینی ، قصابی، مرغ و ماهی و لبنیاتی، شیرینی فروشی به وسعتی بیش از 50 متر مربع نیاز دارد. در این گونه مغازه ها بیش از 50% وسعت آن را یخچالهای ویترینی ویترینهای باز مانند قفسه ها، بخود اختصاص می دهند.
واحدهای تجارتی مانند تاکسی تلفنی، خشک شویی، آارایشگاه مردانه و آرایشگاه زنانه به وسعتی بیش از 50 متر مربع نیاز دارد. معمولاً در آرایشگاه ها و تاکسی تلفنی به یک فضا جهت آبدارخانه و محل استراحت موقت احتیاج دارد.
واحدهای بهداشتی:
این واحدها خدمات بهداشتی مورد نیاز مورد را ارائه می دهند. مانند لوازم بهداشت و داروخانه و ... متوسط این قبیل واحدها 30 متر مربع و دارای ویترین های شیشه ای و قفسه بندی می باشد.
واحدهای پوشاک :
این واحدها ارائه دهنده کلیه البسه از لباس زیر تا کفش به مردم است. متوسط این قبیل واحدها 30 متر مربع است که شامل ویترین و اطاق پرو می باشد.
واحدهای تجارتی ، طبخ و ارائه غذای گرم :
این گونه واحدها مانند چلوکبابی، کبابی، قهوه خانه، پیتزافروشی انواع غذاهای گرم طبخ و در همان مکان به مشتریان ارائه می گردد. این کاربری ها باید دارای فضای مناسب جهت طبخ غذا (آشپزخانه) فضا جهت انبار مواد غذایی و دسترسی دوم جهت سرویس دهی به این فضاها باشد. سالن اصلی غذاخوری باید دارای محیط آرام و مناسب جهت جذب مشتری باشد وسعت این فضا از 20 متر مربع تا 200 متر مربع متفاوت است.
فروشگاه های مواد غذایی
فاصله ی مورد نظر برای یک مرد و زن که پهلو به پهلوم هم در حال حرکت هستند. 4-54 سانتی متر می باشد که در صورت اضافه کردن اندازه ی یک کودک 7/45 سانتی متر به آن در نهایت اندازه ی 1/98 سانتی متر خواهیم داشت. از نظر اندام سنجی حداکثر پهنای بدن یک اندازه ی اصلی به شمار می آید.
برای مشتریان سالم و افراد نشسته روی صندلی چرخ دار، حداقل فاصله 14/91 سانتی متر کافی و مناسب خواهد بود. شایان ذکر است که اندازه های نهایی برای یک صندلی چرخ دار 7/106×5/3 سانتی متر است.
حداقل مورد ناز در جلوی قفسه ها جهت رای زنی و داشتن اجناس 4/91 سانتی متر است. یک فاصله ی به اندازه ی 4/152 سانتی متر نیز برای حرکت دو به صورت پهلو کافی است.
در طرفین هر یک از ویترین ها باید یک فضای فعالیت به اندازه 2/76 سانتی متر جهت برداشتن اجناس وجود داشته باشد. در تعیین این اندازه حداکثر پهنای بدن یا پهنای چرخ دستی کافی بود. البته این اندازه تنها مناسب محدوده ی فعالیت است؛ چرا که در این تصاویر محدوده ی حرکت بیرون از این محدوده فرض شده است.
طرح پیچیده و گسترده ی این صفحه در بردارنده ی شماری از اطلاعات ارائه شده از صفحات قبل می باشد. این طرح حداقل فواصل لازم قفسه ها و ویترین های مبانی را نشان می دهد. حداقل فاصله لازم بین ویترین های مواد غذایی 9/189 سانتی متر است. اگر چه چنین فاصله ی برای عبور خریدار و یک فرد نشسته بر روی چرخدستی و بین هر یک از قفسه های مواد غذایی مجاور نیز کافی می باشد. ولی عبور نفر سوم از این میان ممکن نیست. چرا که در این صورت یکی از دو خریدار در طرفین مسیر ناچار است برای عبور عموم راه را باز کند. روی همین اصل است برای ایجاد یک مسیر حرکت بدون مانع از میان این میان دو نفر یک فاصله ی اضافی 3/76 متری باید به حداقل اندازه ی 9/189 سانتی متری اضافه شود. در این صورت فاصله ی نهایی بین ویترین های مواد غذایی حداقل 259 سانتی متر خواهد شد.
نوشیدنی فروشی ها
فاصله ی بین پیشخان و قسمت عقب نوشیدنی فروشی ها بگونه ای محاسبه شود که فضای لازم جهت کار فراهم شود. پله ی 90 سانتی متری کمترین اندازه ای است که فضای بهینه جهت کار کردن فروشنده را ایجاد می کند. با چنین فاصله ی مشخص دیگری نیز در پست سر او فضای لازم برای حرکت خواهد داشت. حداکثر عمق و حداکثر پهنای بدن دو اصل اساسی تعیین میزان فاصله ی افراد از یکدیگر است. نوع فعالیت این فروشنده فاصله 75 سانتی متری را طلب می کند.
فاصله بین چهارپایه ها نسبت به راستای دو صندلی با دیگر از حساسیت بیشتری برخوردار است، این فاصله باید بگونه باشد که مشخص درشت اندام بتواند براحتی و بدون تماس با دیگران بر روی صندلی نشسته و یا از روی آن دیده شود. فاصله های 30 سانتی متری بین صندلی هایی با پهنای 61 سانتی متر که بسیار متداول است تنها با 5 مذکر (به منظور جلوگیری از مزاحمت برای دیگران) مطابقت دارد. در حالی که فاصله ی 75 سانتی متر فروشنده کمبود دو صندلی به ازای هر 300 سانتی متر زیان محسوب می شود. صندلی هایی با پهنای 70 سانتی متر با فاصله ی 30 سانتی متر در حد متعادلی قرار دارد. در هر صورت تصمیم نهایی به عهده ی فروشنده است. تنها مسئله ای که باید در نظر گرفته شود هماهنگی لازم بین عوامل انسانی و مسائل اقتصادی است.
ارتباطات و میزان فاصله ی بهینه بین افراد را در فاصله ی 61-7/45 سانتی متری می تواند برای مشتری محدوده ای ایجاد کند که به راحتی بنشیند، بایستد یا میدان دسترسی مناسبی برای او فراهم گردد. فاصله ی مذکور میدان حرکتی به قطر 2/76 سانتی متر نیز برای شخص فراهم خواهد کرد. اگر نصب یک پیشخان یا قفسه ی اضافی مد نظر باشد؛ یک فضای حرکتی به قطر 7/45 سانتی متر در جلوی پیشخان کفایت می کند. پهنای یک پیشخان می تواند برابر با 5/30 -4/25 سانتی متر باشد.
نشیمنگاه نوشیدنی فروشی نمونه خوبی از ابعاد پنهانی است که باید در فاصله گذاری این نشیمنگاه ها مورد توجه قرار گیرد. تفاوت های فرهنگی تعیین کننده ی این فاصله می باشد. برای مثال در یک فرهنگ مجاورت و نزدیکی مشتری ها مد نظر است؛ در حالی که در فرهنگ دیگر این مسأله چندان مورد پسند مردم واقع نمی شود. جمع افراد و فاصله ی بین صندلی ها روی رفتارهای اجتماعی تأثیر می گذارد. ناگفته پیداست که هر چه تراکم بیشتر باشد این تأثیر گذاری چشم گیرتر خواهد بود.
چنین تراکمی مانع ماس و برخورد افراد با یکدیگر شده و در عین حال راحتی آنان را تامین می کند و آنها را نسبت به روابط خصوصی با خود مطمئن می سازد. در اینجا فاصله ی بین صندلی ها 61 سانتی متر در نظر گرفته شده است. در این فاصله احتمال تجاوز به حریم شخص مقابل وجود دارد؛ به ویژه در مواردی که افراد به صورت دو نفره از این محل ها استفاده می کنند. هر 30 سانتی متر تراکمی برابر 1/5 نفر در طول پیشخان در نظر گرفته شده است.
پیشخان های غذا:
که عبارتند از : 4/91 سانتی متر برای فضای پشت پیشخان 61-7/45 سانتی متر برای پهنای پیشخان، 6/167 ـ 4/152 سانتی متر برای جلوی پیشخان تا نزدیکترین مانع، تصویر پاین نمای جانبی پیشخان اصلی و پیشخان عقبی را نشان می دهد. ارتفاع اغلب این پیشخان ها 7/106 سانتی متر است. از اندازه های بسیار مهم در این خصوص فاصله ای بین رویه ی صندلی تا سطح زیرین پیشخان به سمت مشتری هاست. همچنین از اندازه های موثر در راحتی شخص فاصله ی بین زانو تا کفل و فاصله ی ران تا پیشخان می باشد. در محاسبه ارتفاع جای پا نیز باید ارتفاع هایی با ارتفاع 7/106 طراحی می شود که بلندی جای پاهای صندلی آن را بر 8/17 سانتی متر است. جاپاهایی که در ارتفاع 2/58 سانتی متری صندلی نصب می شوند عملاً کارایی دارند. مطابق داده های نود و نهم ارتفاع پشت دارای فرد تا جایی با محدوده 8/50 سانتی متر است، بنابراین پاها در فاصله ی چند سانتی متری بالای جای پاها رها شده و بدن ثبات و تعادل خود را از دست می دهد. با وجودی که جای پای صندلی در تصویر در ارتفاع بالاتری تعبیه شده است ولی تنها به قسمتی از کاربردها در حالت نشسته کمک می کند کما اینکه به نظر می رسد برای افراد در حالت ایستاده تعبیه شده است راه حل منطقی این است که یک جای پا بصورت جداگانه بر روی صندلی نصب می شود.